Nước nhiễm phèn là gì – Tất tần tật thông tin bạn cần biết
Mục lục
“Phèn” là gì?
Trong ngôn ngữ dân gian, “phèn” thường dùng để chỉ các muối muối kép (như muối sunfat kết hợp với cation kim loại) hoặc các dạng kim loại sắt, nhôm, mangan hòa tan dư thừa trong nước. Theo các chuyên gia, khi nước chứa hàm lượng vượt mức cho phép những chất như sắt (Fe²⁺/Fe³⁺), mangan (Mn²⁺), nhôm hoặc muối sunfat (SO₄²⁻) kết hợp với các cation kim loại sẽ hình thành phèn.
Nước nhiễm phèn là gì?
Nước nhiễm phèn là tình trạng nguồn nước sinh hoạt (giếng khoan, nước ngầm, nước dẫn) chứa lượng lớn phèn hoặc các hợp chất kim loại/sunfat vượt mức an toàn, dẫn đến nước có màu, mùi, vị bất thường và ảnh hưởng đến sức khỏe, sinh hoạt.
Dấu hiệu nhận biết
Bạn có thể quan sát và kiểm tra sơ bộ như sau:
Màu sắc: Nước thường có màu vàng đục, vàng gạch, có thể hơi nâu đỏ.
Mùi & vị: Có mùi hôi tanh, khi nếm thử có vị hơi chua hoặc vị kim loại.
Thử lắng: Đổ nước vào chậu/xô, để 10-15 phút, nếu thấy lớp váng hoặc kết tủa nổi trên mặt hoặc dưới đáy chuyển sang màu vàng gạch thì khả năng bị nhiễm phèn rất cao.
Hiện tượng sinh hoạt: Giặt đồ bị ố vàng, dụng cụ inox bị hoen rỉ nhanh, nước pha trà chuyển màu đậm hơn bình thường.
Nguyên nhân gây ra nước nhiễm phèn
Hiểu rõ nguyên nhân sẽ giúp bạn giải pháp xử lý đúng hơn. Dưới đây là các nguyên nhân chủ yếu:
Thổ nhưỡng và đặc tính địa lý
Ở nhiều vùng đồng bằng, châu thổ hoặc các khu vực có đất phèn, tầng đất ngậm nhiều kim loại hoặc muối sunfat, khi nước ngầm lưu thông qua sẽ hòa tan các thành phần đó và dẫn đến nguồn nước bị nhiễm phèn.
Nguồn nước ngầm bị ô nhiễm
Nguồn nước dùng giếng khoan, nước ngầm dễ bị ảnh hưởng bởi hoạt động sản xuất, chất thải, phân bón, hóa chất tràn ngập vào tầng đất dẫn đến tình trạng nhiễm kim loại nặng (Asen, nitrit, H₂S, chì…) và tạo điều kiện cho phèn hình thành.
Thép, ống dẫn nước bị ăn mòn
Ống dẫn nước bằng kim loại khi bị ăn mòn sẽ giải phóng kim loại vào nước, cộng thêm tính axit hoặc muối trong nước có thể tăng khả năng hình thành phèn.
Hàm lượng sunfat cao và phản ứng hóa học
Một đặc điểm hóa học là khi anion sunfat (SO₄²⁻) và cation kim loại có hóa trị khác nhau gặp nhau trong nước, sẽ tạo thành muối kép (phèn) có cấu trúc tinh thể. Khi hàm lượng sunfat quá cao, nguy cơ nhiễm phèn tăng.
Tác hại của nước nhiễm phèn
Tác hại với sức khỏe con người
Việc dùng nước nhiễm phèn lâu ngày sẽ gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng:
Gây bệnh đường tiêu hóa: Nước nhiễm phèn có thể chứa vi khuẩn, kim loại nặng gây tiêu chảy, kiết lỵ, viêm ruột…
Gây bệnh viêm gan A: Khi uống hoặc sử dụng nước nhiễm phèn, nguy cơ nhiễm virus viêm gan A tăng lên.
Gây bệnh thương hàn: Hàm lượng sắt cao trong nước tạo điều kiện cho vi khuẩn thương hàn phát triển.
Gây bệnh dịch tả: Vi khuẩn Vibrio cholerae thích môi trường nước ô nhiễm như vậy.
Gây viêm da, kích ứng da: Nước nhiễm phèn có độ pH thấp, chứa kim loại nặng có thể gây khô da, bong tróc, dị ứng.
Nguy cơ ung thư: Vì trong nước có thể chứa Asen, thủy ngân, kết hợp với việc uống nước nhiễm lâu dài sẽ có nguy cơ cao mắc ung thư da, phổi, gan, thận…
Tác hại với sinh hoạt hàng ngày
Ngoài sức khỏe, nguồn nước nhiễm phèn còn ảnh hưởng đến đời sống:
Thực phẩm chế biến bị đổi màu, mùi vị kém: Nước nhiễm phèn khi dùng để nấu ăn sẽ làm món ăn bị sẫm màu, có mùi khó chịu.
Quần áo bị ố vàng, mất màu, dễ hỏng: Nguyên tử sắt (III) trong nước bám vào sợi vải gây ố, thô ráp, nhanh rách.
Dụng cụ và thiết bị bị ăn mòn, hoen rỉ: Dao, nồi, chảo, đồ inox khi tiếp xúc liên tục với nước nhiễm phèn sẽ bị rỉ, mất thẩm mỹ, giảm tuổi thọ.
Đường ống và hệ thống nước có thể bị cặn lắng và tắc nghẽn: Phèn lắng đọng lâu ngày gây giảm lưu lượng, làm tăng chi phí bảo trì.
Cách xử lý nước nhiễm phèn hiệu quả
Để đảm bảo nguồn nước sinh hoạt an toàn, bạn có thể áp dụng các giải pháp như sau:
Nhận biết mức độ và tiến hành xét nghiệm
Trước khi chọn phương pháp xử lý, bạn nên lấy mẫu nước và gửi xét nghiệm tại các trung tâm uy tín để biết rõ chỉ số như TDS, độ pH, hàm lượng sắt, mangan, asen, nitrit…
Các biện pháp phổ biến
Dưới đây là các phương pháp thường dùng – mỗi tùy điều kiện nguồn nước, ngân sách và yêu cầu sẽ khác nhau.
- Sục khí + lọc đa phương tiện: Sục khí để oxy hóa sắt/mangan (Fe²⁺ → Fe³⁺) rồi lọc qua cát, than hoạt tính hoặc than anthracite. Phù hợp với nguồn nước nhiễm phèn mức độ nhẹ-vừa.
- Trao đổi ion: Dùng vật liệu trao đổi như cationit để thay ion Na⁺ hoặc K⁺ vào vị trí ion Fe²⁺/Mn²⁺ trong nước. Ưu điểm hiệu quả cao, nhược điểm chi phí cao.
- Lọc bằng màng RO + than hoạt tính: Phù hợp với nước nhiễm kim loại nặng, phèn cao và dùng cho ăn uống. Sau lọc nên khử khoáng nếu dùng lâu dài.
- Sử dụng tro bếp hoặc vôi sống (áp dụng tại chỗ nhỏ lẻ): Ví dụ dùng 5-10 g tro bếp cho chậu nước nhiễm phèn, để 15-20 phút, tạp chất sẽ lắng xuống, rồi lọc lấy phần nước trên. Cách này chỉ ứng dụng tạm thời, không chuyên sâu.
- Lắp hệ thống lọc chuyên dụng tại hộ gia đình: Có thể kết hợp bộ tiền xử lý (lọc phèn) + máy lọc nước uống. Khi chọn hệ thống cần đảm bảo có thể xử lý được hàm lượng sắt/mangan và các kim loại nặng vượt chuẩn.
Bảo trì & vận hành hệ thống xử lý
Vệ sinh định kỳ: Các bộ lọc, cát, hạt lọc cần được rửa back-wash hay thay mới theo khuyến cáo của nhà sản xuất.
Kiểm tra định kỳ: Đo lại nước sau xử lý để đảm bảo các chỉ số về sắt, mangan, pH, TDS đều nằm trong ngưỡng cho phép.
Nếu nguồn nước thay đổi (mùa mưa, mực nước ngầm thay đổi…) cần điều chỉnh hoặc tăng cấp xử lý.
Chọn vật liệu của đường ống, bể chứa phù hợp chống ăn mòn (inox 304, HDPE) để không gia tăng ô nhiễm thêm cho nước.
Gợi ý cho hộ gia đình tại TP.HCM
Nếu bạn đang sống tại TP Hồ Chí Minh hoặc khu vực thành thị Đông Nam Bộ và nghi ngờ nguồn nước nhà mình bị nhiễm phèn (ví dụ dùng giếng khoan, nước ngầm…), dưới đây là một vài gợi ý hữu ích:
Thực hiện kiểm tra sơ bộ bằng mắt + mùi + vị như đã nêu ở
Nếu có dấu hiệu như quần áo bị ố vàng, dụng cụ inox bị rỉ nhanh, nước có màu vàng hay mùi tanh – nên dừng ngay việc sử dụng nước trực tiếp cho uống hoặc nấu ăn.
Liên hệ đơn vị chuyên xử lý nước ngầm/giếng khoan để lấy mẫu xét nghiệm và đề xuất dòng giải pháp phù hợp.
Chọn hệ thống lọc phèn + máy lọc nước đầu vào: ví dụ từ bể chứa vào qua lọc đa phương tiện/trao đổi ion rồi tới máy lọc RO cho uống.
Đảm bảo bảo dưỡng định kỳ hệ thống: thay lõi lọc, làm sạch, kiểm tra lưu lượng và chỉ số đầu ra.
Nếu ngân sách hạn chế, có thể xử lý bước đầu bằng tro bếp/cho lắng, rồi dùng máy lọc uống riêng biệt và chỉ dùng nước đã xử lý cho uống nấu, để nước chưa xử lý cho giặt rửa (chỉ sau khi kiểm tra mức độ an toàn).
Nước nhiễm phèn không chỉ là hiện tượng về màu sắc, mùi vị khó chịu mà còn là mối nguy lớn đối với sức khỏe và sinh hoạt nếu không được xử lý đúng cách. Việc hiểu rõ nước nhiễm phèn là gì, nguyên nhân, tác hại, và nhất là giải pháp xử lý sẽ giúp bạn bảo vệ bản thân, gia đình và cải thiện chất lượng nguồn nước sử dụng.
Tham khảo hệ thống lọc tổng đầu nguồn xử lý nước nhiễm phèn hiệu quả tại đây: https://tansonganh.vn/loc-tong-loc-nuoc-dau-nguon/
